(Robert Cooper flet për New Perspektiva)
Kryeministri i Kosovës dhe ai i Serbisë takohen në Bruksel javën e ardhshme për të rifilluar dialogun i cili në prill 2013 rezultoi me Marrëveshjen e Parë mbi Parimet që Qeverisin Normalizimin e Marëdhënieve. Një prej negociatorëve kryesor të BE-së, Robert Cooper, thotë se marrëveshja ishte “rezultat i bisedave” e jo i “presionit të pareshtur”. Në një intervistë ekskluzive për New Perspektiva, në të cilën ai e sqaron logjikën prapa dialogut Prishtinë-Beograd, z. Cooper e pranon se ai vetë ishte “jashtëzakonisht i befasuar me marrëveshjen.” Si negociator i BE-së, ai ishte i përfshirë drejtpërdrejtë në etapën e parë teknike të bisedimeve por ishte larguar kur filluan bisedimet politike kokë më kokë të lehtësuara nga Përfaqësuesja e Lartë e BE-së, Catherine Ashton. Ai beson se procesi po shënon progres edhepse ngadalë, megjithatë ai thotë se normalizmimi i vërtetë është larg.
Në mënyrë specifike ai thekson se Marrëveshja për Normalizim e prillit 2013 ishte e para dhe është pritur se do të ketë bisedime dhe marrëveshje të mëtejshme. Sidomos janë interesante vërejtjet e tij për politikanët që marrin iniciativën për zgjedhje. Derisa u jep merita të dy kryeministrave Thaqi e Dačić ai e cilëson këtë me vërejtjet e tij mbi agjendat e tyre të brendshme politike. Këta dy tani në rolin e ministrave të jashtëm të vendeve të tyre përsëri do t’i kthehen dialogut me Përfaqësuesen e re të Lartë, Federica Mogherini. A do të mundësojë një përparim konstruktiv afërsia që ata krijuan më 2013 që përshkruhet më poshtë. Një përparim për të cilin njerëzit në Kosovë kanë nevojë ta ndiejnë më për së afërmi dhe t’i shohin efektet në terren. Me z. Cooper bisedoi Joanna Henson nga New Perspektiva (NP).
New Perspektiva: Kosova ishte një nga çështjet kyqe politike të cilën Përfaqësuesja e Lartë e mori persipër. Përse?
Robert Cooper: Sepse ishte një rast në këtë moment specifik. Ka pasur, ka dhe vazhdon të ketë një problem ende të pazgjidhur rreth Kosovës, dhe veçanërisht në marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë. Pak pas ardhjes së Përfaqësueses së Lartë të BE-së na rastisi të ndodhin dy gjëra. Njëra ishte se (Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë) GJND do të raportonte gjetjet e saj në Asamblenë e Përgjithshme (të Kombeve të Bashkuara) rreth pyetjes që i ishte bërë Asamblesë së Përgjithshme një vit më parë nga ana e serbëve. Meqë ra fjala, gjithmonë më është dukur se Presidenti (serb) Tadić e trajtoi këtë në mënyrë mjaft të logjikshme, duke e dërguar këtë pyetje në GJND, sepse ishte një mënyrë e mirë për t’i thënë popullit serb në njërën anë se jam duke ndërmarrë veprime të fuqishme rreth kësaj, por në anën tjetër problemi pastaj mënjanohet nga skena për 18 muaj dhe u jep njerëzve mundësinë që të qetësohen. Pra ky, mendoj unë, ishte një veprim inteligjent politik. Gjithashtu mendoj se është në frymën e komunitetit të ligjit, të cilin ne duam ta krijojmë, që ta dërgojmë këtë çështje tek GJND. Mendoj se Tadić-it duhet dhënë merita për këtë veprim.
Sidoqoftë, ata do të ofronin mendimin e tyre i cili do t’i raportohej Asamblesë së Përgjithshme, dhe diku në të njëjtën kohë Presidenti Tadić aplikoi për anëtarësim në Bashkimit Europian. Ky aplikim po bllokohej nga dy ose tri vende anëtare të cilat donin të shihnin një qëndrim më direkt, më pozitiv të Serbisë sa i përket çështjes së Kosovës. Kështu ne bëmë lidhje midis këtyre dy gjërave dhe u duk si një mundësi. Aty ishte një problem i pazgjidhur, dhe mbase kjo ishte një mundësi që të bëjmë diçka.
Ne kishim, meqë ra fjala, edhe ide të tjera përveq dialogut. Fillimisht menduam nëse mund t’i bindim të dy presidentët të bëjnë një deklaratë të përbashkët, ose diçka të tillë, por asnjëra nga këto ide nuk bëri punë, dhe propozuam një rezolutë që bënte thirrje për dialog të lehtësuar nga BE-ja, e që u miratua me konsensus.
NP: Si do ta përkufizonit rolin tuaj në këtë proces, ju ishit Këshilltar i EEAS-së (Shërbimit Evropian për Veprim të Jashtëm). Çfarë është kjo saktësisht?
RC: Nuk jam edhe aq i sigurt, nuk mund të them me siguri se çfarë kam qenë. Titulli nuk do të thotë asgjë. Në fakt titullin e kam marrë nga Departamenti (Amerikan) i Shtetit. Është një pozitë në Departamentin e Shtetit që quhet “këshilltar” e që nuk ka ndonjë funksion, kështu që edhe unë kisha një punë që nuk kishte ndonjë funksion në EAS (Shërbimin për Veprim të Jashtëm). Përshkrimi i vendit të punës thoshte se këshilltari është në dispozicion të bëjë çfarëdo që kërkon prej tij Përfaqësuesja e Lartë.
NP: Ju ishit një prej ideatorëve kryesor të dialogut. Cila ishte qasja juaj dhe çfarë besuat se vërtetë duhej të arrihej?
RC: Ndoshta mund ta përmend sepse njerëzit e tjerë, është gabim të thuhet se unë isha ideatori kryesor… unë kam bërë çfarëdo që të tjerët më thoshin të bëj. Ishim tre vetë. Unë, Anna-Maria Boura, që është greke, dhe Fernando Gentilini, që është italian. Që të dy ata në fakt e njihnin Kosovën shumë më mirë se unë. Unë kisha kontakte të mira në Beograd në atë kohë, i njihja mirë njerëzit në zyrën e Tadić-it.
OBJEKTIVAT
NP: Çfarë keni besuar ju personalisht se duhej të arrihej? Ka pasur çështje të ndryshme. A e keni vënë theksin në ndonjë çështje më shumë se në të tjerat?
RC: Ishte një listë e tërë e problemeve të pazgjidhura prej të cilave disa ishin shumë të thjeshta, rreth mungesës së regjistrave civil në Kosovë. Kjo ishte mbase çështja më e thjeshtë dhe më e drejtëpërdrejtë nga të gjitha tjerat. Pastaj ishte çështja e vulave doganore, e cila po ashtu është dashur që të zgjidhej shumë shpejtë. Pra kishim një varg të tërë çështjesh, të cilat njerëz të tjerë kishin tentuar t’i zgjidhnin më parë, e kishin qenë shumë afër zgjidhjes, por ne tani kishim një rast më të mirë pasi Serbia dëshironte të bënte hapa drejt negociatave për në BE, aty kishim levë, dhe duke pasur parasysh që i vetmi opsion për të ardhmen e Kosovës është BE-ja, edhe këtu ka levë. Ndoshta levë nuk është term shumë i mirë për ta përdorur, por ja ku jemi. Po provojmë t’i shtyjmë njerëzit të bëjnë gjëra të cilat në fakt janë të mira për ta.
NP: Gjatë procesit të dialogut ju keni marrë pjesë në të gjitha bisedimet midis Edita Tahirit dhe Borko Stefanovićit. Sa ishit i pranishëm në bisedimet midis dy kryeministrave?
RC: Në atë kohë unë në fakt isha tërhequr kështu që nuk isha fare i pranishëm aty. E njihja, e njoh (kryeministrin e Kosovës) Hashim Thaçin shumë mirë sepse e kishim takuar shpesh gjatë pjesës së parë të bisedimeve, dhe e njihja pak (kryeministrin e Serbisë) z. Dačić, sepse ai kishte qenë Ministër i Brendshëm dhe na ka ndihmuar shumë në çështjet që lidheshin me menaxhimin e kufijve e gjëra të tilla.
NP: Si do ta përkufizonit synimin e vërtetë të Baroneshës Ashton? Kur ajo flet për objektivat e saj, ajo flet për përmirësimin e jetës së njerëzve dhe vënjen e këtyre dy vendeve në rrugën drejt Evropës. A kanë qenë këto synime të ndara, apo kanë qenë një synim i vetëm?
RC: Këto në fakt janë citate nga rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara që u arrit më 2011, e që ishte baza e dialogut. Por ashtu ishin, kjo është në fakt ajo që ne përpiqeshim të bënim, t’i afrojmë të dy vendet, pasi ne ende jemi të përkushtuar ndaj Përfundimeve të Këshillit Evropian në Selanik se eventualisht të gjitha shtetet e Ballkanit duhet të bëhen anëtarë të Bashkimit Europian sepse ai është vendi i vetëm i arsyeshëm për ta, dhe jemi të përkushtuar që të përmirësojmë jetën dhe ka shumë mënyre në të cilat kjo mund të arrihet sepse ata ndihen të pasigurtë, kanë vështirësi për udhëtim, ekonomikisht janë të varfër e kështu me radhë. Ka shumë gjëra që mund të bëhen. Prandaj ishin dy objektiva; njëri në njëfarë niveli të lartë historik dhe pastaj tjetri në terren. Që të dy shkojnë relativisht ngadalë.
ATMOSFERA
NP: A mund të thoni diçka për atmosferën rreth tavolinës, për stilin e negociatave, pengesat dhe lëvizjet?
RC: Nuk mundem… dua të them, kam dëgjuar nga njerëzit të cilët ishin në bisedime bashkë me Cathy Ashton, se atmosfera, po mendoj në fillim, ishte mjaft e tendosur dhe e vështirë, por ajo u bë, mendoj unë, goxha miqësore në fund. Fundja ata darkuan së bashku rreth 20 herë. Pra nuk mundem, dmth nuk isha aty. Kështu që nuk di shumë për atmosferën. Kam biseduar me miq, Cathy-n dhe Fernando-n, të cilët ishin aty; ata thonë se atmosfera ishte e mirë por kishte mospajtime sidomos kur provon të bësh diçka me shkrim, diçka të ndjeshme.
Unë jam i mendimit se qasja e Cathy-t ishte shumë e mirë, në një mënyrë shumë politike, shumë më ndryshe nga mënyra se si ne e zhvilluam pjesën e parë të dialogut. Ajo e bëri shumë më mirë sesa që do ta kisha bërë unë pasi ne normalisht fillonim diskutimet tona, apo shume herët gjatë diskutimeve, ne hartuam një dokument dhe pastaj filluam të debatonim rreth tij. Në fakt para se të ikja – një pjesë e dialogut që zhvilloi Cathy kishte të bënte kryesisht me veriun – pas vete lashë një shënim që tregonte se si duhej te dukej një marrëveshje për veriun. Nuk mendoj se ka ndonjë mënyrë, mendoj se është shumë e vështirë, nuk mendoj se ka rrugë tjetër që të binden këta njerëz për ta negociuar këtë. Unë sugjeroj që ta shikojmë me kujdes, ta zgjidhim me kujdes, e hedhim në tavolinë, themi ja, ky është propozimi merreni ose lëreni. Mund të debatoni për kohën dhe metodën e implementimit por kjo do të jetë kështu, dhe as që do ta diskutojmë këtë. Ajo, me shumë mençuri, nuk e bëri këtë.
Marrëveshja që ajo arriti në fund nuk dallon shumë nga ajo që ne kishim hartuar. Por çfarë bëri ajo, mund edhe mos t’ia qëlloj shifrave, por pas përafërsisht pesë apo gjashtë darkave të para, diskutimet ishin vetëm diskutime rreth problemit dhe diku rreth darkës së gjashtë ose shtatë, ajo tha mendoj se po fillojmë të arrijmë një mirëkuptim për këtë. Ndoshta mund të fillojmë të provojmë ta vëmë në letër këtë. Kështu u bë kjo. Por e admiroj shumë mënyrën se si ajo e arriti këtë.
NP: Deri në çfarë mase do të thoshit se në bisedimet e lehtësuara nga Baronesha Ashton kishte përkushtim nga ana e Beogradit dhe Prishtinës për të përmirësuar integrimin e komuniteteve të tyre, për të mbështetur të gjithë antarët e komunitetit si qytetarë të barabartë, si u artikuluan këto çështje? Apo ishtë më shumë vetëm shqyrtim i çështjeve themelore politike apo atyre ende të pazgjidhura në veriun e Kosovës?
RC: Nuk jam i sigurt se mund t’i përgjigjem kësaj pyetje kështu që do t’i përgjigjem një pyetjeje krejtësisht tjetër. Në pjesën e dialogut të cilën e kam zhvilluar unë, para pjesës politike të cilën e filloi Cathy, ne arritëm një numër marrëveshjesh. Mungonin dy gjëra, telekomi dhe energjia. Ne arritëm një numër marrëveshjesh por asnjë nga ato nuk u implementua dhe patëm një periudhë tejet frustruese, në të dyja anët, por duke pasur parasysh se shumica e veprimeve duhej të kryheshin nga Beogradi, më shumë me Beogradin sesa me Prishtinën. Ne patëm një kohë tejet frustruese kur njerëzit jepnin arsyetime të ndryshme se përse nuk ishte kryer diçka.
Në fakt ky ishte një proces, i cili potencialisht në fund do të ishte neto negativ. Nëse fare nuk keni arritur marrëveshje, asgjë s’ka ndryshuar; nëse arrini një marrëveshje dhe ajo implementohet, atëherë ndodhë diçka reale, njerëzit fillojnë t’i besojnë njëri-tjetrit pak më shumë; nëse arrin një marrëveshje që nuk implementohet, atëherë kjo është neto negative. Kështu që në kohën kur unë e lashë punën time ne ishim në territor negativ sepse kishim një varg marrëveshjesh por gati asnjë prej tyre nuk ishte implementuar.
Ndoshta kemi qenë tepër… Pra marrëveshja për regjistrat civil ishte aq e thjeshtë dhe elementare sa s’bëhet. Kishte të bënte më transferimin e të dhënave. Ne e lamë diskutimin rreth asaj se kush në fakt ishte pronar i kopjes fizike, vetëm i transferuam të dhënat ku mund të përdoreshin në Kosovë. Ndoshta diçka nga kjo ishte bërë po gati asgjë tjetër. Kur kjo filloi, gjëja e parë që ndodhi ishte se Presidenti (serb) Nikolić tha se, mendoi se, ishte turp për Serbinë të arrinte marrëveshje dhe të mos i implementonte ato, dhe ai dha instruksione se ato tani do të implementoheshin. Kështu që unë mendoj se kjo ishte baza më e mirë e mundshme mbi të cilën duhej të fillonte faza e dytë.
ZGJEDHJET
NP: Në fund të bisedimeve të lehtësuara nga Baronesha Ashton, dhe me gjithë përvojën tuaj, kur e lexojmë marrëveshjen e parë, siç quhet, nuk jemi të sigurtë përse e quajmë kështu pasi nuk e dimë se sa marrëveshje të tjera do të ketë. A keni menduar se ka diçka themelore që mungon në të? A i kishte shtuar ajo vërtetë diçka të re propozimeve të Ahtisarit (të Dërguarit Special të KB)?
RC: Kur unë… pasi e lexova marrëveshjen, dhe më duhet të pranoj që nuk është disi e regjistruar në mendjen time, sepse nëse i ke negociuar vetë këto gjëra atëherë i mban mend të gjitha, por edhe atëherë në fakt i harron. Kur e lexova marrëveshjen e pashë se kishte shumë gjëra aty që nuk i kuptoja. Kështu që i telefonova njërit prej ish-kolegëve dhe e pyeta nëse mund të ma shpjegojnë, ta kalonim pikë për pikë, të më shpjegojnë se ç’ishte.
A mungonte ndonjë gjë? Paj, mund të ju them, gjëja të cilën as ne vet nuk e kishim menduar ishin zgjedhjet dhe kjo ishte një lloj befasie, ishte diçka për të cilën ne, duke qenë zyrtarë e jo politikanë, nuk na shkon mendja menjëherë.
NP: Por kur thoni se ju nuk kishit menduar për zgjedhjet, a po thoni se ishte pala tjetër ajo që u pajtua për zgjedhjet? Zgjedhjet ishin çelës…
RC: Po, po…
NP: …sepse pa zgjedhje ju nuk mund të zhbllokonit pjesën tjetër!
RC: Po, po, unë mendova se ky ishte demonstrim i imagjinatës sonë të kufizuar sepse ne po mendonim për, ma merr mendja, se të dyja palët kishin interes në zgjidhjen e problemit në veri. Sepse kjo është, sa i përket Hashim Thaqit ose kushdo që është kryeministër i Kosovës, ajo pjesë e territorit mbi të cilën ai nuk ka kontroll. Objektivi ishte të vihet kjo nën ligjet e Kosovës, gjysma e objektivit.
Gjysma tjetër e objektivit ishte të ofrohet siguri në të gjitha mënyrat për njerëzit që jetojnë atje, siguria në rend të parë e të jetuarit në një vend ku sundon ligji, me gjykata si duhet, me polici e gjykata si duhet, dhe gjëra të tilla të cilat sigurisht që mungonin atëherë. Kishte gjykata joformale por ato ishin joformale dhe, rrjedhimisht, të padukshme dhe policia ishte goxha e paqartë, sepse kishte policë por shumica prej tyre merrnin nga dy paga dhe urdhëra nga dy vende të ndryshme. Pra kishte pasiguri.
Në kuptimin e sigurisë afatgjatë, Kosova ka një histori të spastrimit etnik dhe mua më dukej se këta njerëz ishin në rrezik, dhe mënyra e vetme për të siguruar të ardhmen e tyre ishte që Prishtina dhe Beogradi të kenë marëdhënie të mira mes vete. Beogradi ka një interes sepse këta janë serbë. Beogradi ka interes që ata të lejohen të jetojnë pa ndërhyrje të panevojshme ose pa probleme të sigurisë. Prishtina ka një interes që t’i sjellë ata nën ligjet e Kosovës si pjesë e shtetit të Kosovës. Kjo është baza e marrëveshjes. Objektivi kryesor i saj është që eventualisht të ofrohet siguri për njerëzit që jetojnë atje. Nuk shoh mënyrë tjetër se si mund të bëhet kjo.
AMBIGUITETI
NP: Ju thatë se ishin një apo dy gjëra të cilat ju nuk i keni kuptuar kur keni lexuar marrëveshjen, a mund ta shpjegoni këtë?
RC: Nuk e mbaj mend sepse nuk e kam marrëveshjen para meje por ishin disa fraza të paqarta që thonë diçka rreth pajtueshmërisë me rregulloret e aplikueshme, ose diçka të tillë, që në praktikë është referencë për ligjet e Kosovës por nuk ka dyshim se njerëzit e Serbisë që po negocionin këtë mendonin se do të kishin probleme për të shpjeguar referencat për ligjet e Kosovës. Pra ka disa gjëra të tilla, në disa vende janë disa gjëra që nuk janë edhe aq të qarta.
NP: Po kthehem edhe një herë te kjo pyetje, kur e lexuat, ose kur e shikuat, kur menduat për marrëveshjen, a janë ato vetëm fjalë apo ka frymë në këtë marrëveshje? Kur e krahasoni me atë çfarë ndodhi në Maqedoni, Marrëveshja Kornizë e Ohrit, e di që nuk ka funksionuar shkëlqyeshëm, por definitivisht ka pasur një frymë në të, një koncept i tërë i lëvizjes përpara drejt një të ardhme qytetare. A shihni ndonjë frymë në këtë marrëveshje?
RC: Po, sigurisht që ka pasur, siç më ka thënë Cathy, mes dy kryeministrave, atmosfera ka qenë vërtetë shumë e mirë nga fundi, ata e njihnin njëri-tjetrin shumë mirë, kishin ndërmarrë diçka së bashku që është gjithmonë çelësi për të njohur njerëzit.
Arsyeja pse kjo është quajtur marrëveshja e parë është sepse ata kanë menduar se do të ketë më shumë të tilla, sepse ata e kuptonin që kishte ende punë të papërfunduara. Pra unë mendoj se ky është një tregues i faktit se, po, ka më shumë aty. Kjo nuk ka qenë një marrëveshje që është nxjerrë me zor nga ata të dy me presion të pareshtur. Në fakt ajo erdhi, ose u gjenerua me anë të bisedave, me ata dy duke diskutuar se cili ishte problemi i përbashkët i tyre, problem i përbashkët në kuptimin që qeveria serbe mbante një lloj përgjegjësie për serbët në veri të Kosovës dhe sigurisht se kishte shuma të mëdha parashë që rridhnin atje nga Beogradi, por ata gjithashtu nuk kishin kontroll mbi njerëzit sepse mbase kishte ende disa elementë kriminalë aty, jetët e njerëzve që ishin kryesisht në duart e njerëzve në atë lloj margjine mes politikës dhe krimit. Pra serbët kishin një interes aty. Në Kosovë, siç e kam thënë më parë, për kryeministrin ishte interesi i territorit kombëtar dhe dobësia që nuk e kishte kontrollin mbi atë pjesë. Dhe në fakt, unë gjithashtu besoja në atë kohë, nuk e di si është tash, ky edhe më tej ishte një vend në Ballkan ku dhuna kishtë shumë të ngjarë të ndodhte dhe kohë pas kohe kishte incidente, disa njerëz të vrarë, nga dhuna.
NP: Në fund të bisedimeve dhe pas nënshkrimit, apo siglimit të marrëveshjes, EAS ia kaloi përgjegjësinë e shpjegimit të marrëveshjes qeverive në Prishtinë dhe Beograd. Siç e dimë kjo nuk është bërë edhe aq mirë, sidomos në fillim. A mendoni se kjo ka qenë ide e mirë?
RC: Po shikoni, ishte ajo që unë kisha bërë, ajo që ne kishim bërë në pjesën e parë të dialogut; ne e dinim se çka nënkuptonin marrëveshjet dhe të dy palët e dinin se çka nënkuptonin marrëveshjet, por ata kryesisht kishin dëshirë që t’i paraqitnin ato në mënyra të caktuara në kryeqytetet e tyre. Po t’i interpretonim ne ato, do të kishim telashe me njërën ose tjetrën palë. Ndoshta kjo nuk është e përkryer por për shembull, referenca që bëra për ligjet e Kosovës, të dyja palët e dinin se kjo kishte të bënte me implementimin e ligjeve të Kosovës. Por politikisht, pa dyshim se ishte e vështirë, z. Dačić e thoshte atëherë, dhe ky është problem i tij. Kështu që është më mirë që t’i lihet atij që ta shpjegojë në publik. Ndoshta është e vërtetë, mendoj se ndoshta do të mund të kishim gjetur rrugë tjera për te shmangur këtë, ndoshta do të mund të kishim përdorur OJQ-të. Megjithatë unë nuk isha aspak i gatshëm të thonim zyrtarisht se ky është interpretimi korrekt. Mendoj se është vetëm një vend ku unë vetë ndoshta e kam bërë këtë, që kishte të bënte me pyetjen budallaqe rreth asteriskut.
NP: Ne e përmendëm këtë pak por, siç e dini, ka kritika të konsiderueshme për dykuptimësinë e marrëveshjes dhe mungesën e transparencës rreth negociatave, kjo e fundit sidomos nga media lokale në Kosovë të cilat pretendojnë se nuk u janë dhënë informacionet e duhura për shkrime, nuk janë mbajtur konferenca për shtyp në Bruksel. A do të pajtoheshit me këtë?
RC: Kjo është pak a shumë si pyetja jote e fundit. Gjatë gjithë kohës ne thamë se e dimë se ç’do të thotë marrëveshja. U takon të dyja palëve t’ia shpjegojnë atë në gjuhët e veta popullit të vet sepse në shumicën e rasteve ata kanë ndërmarrë disa rreziqe politike dhe duhet ta shesin këtë në vendet e tyre. Çfarëdo që do të thoja në Prishtinë menjëherë do të transmetohej në Beograd.
Marrëveshjet janë të dykuptimshme? Paj gjuha e marrëveshjes nganjëherë është e dykuptimshme. Mendoj se gati në të gjitha rastet të dyja palët e dinin shumë mirë se me çka po pajtoheshin. Nëse kthehemi të shikojmë marrëveshjet, jo çdo gjë është përfunduar, dhe mendoj se disa prej marrëveshjeve tani do të ishte e udhës që të rishikohen disa prej marrëveshjeve të hershme dhe të pyesim nëse mund të ripërpunohen ose përmirësohen në ndonjë mënyrë sepse ato mund të mos kenë arritur synimet që ne i kishim parashikuar për to. Di të paktën për një rast ku kjo qëndron, marrëveshja për diplomat universitare. Mendoj se kjo do të ishte gjë e logjikshme për t’u bërë tani. Kjo nuk është një çështje e politikës së lartë; duhet të jetë e mundshme për t’u bërë.
MËSIMET
NP: A mendoni se është nxjerrë ndonjë mësim nga ky proces dhe si e vlerësoni ju ndikimin dhe implementimin e tij deri më sot? Shumica e autorëve që kemi në uebsajtin tonë e vlerësojnë se marrëveshjet nuk kanë ndonjë përfitim të madh për ta, ose të paktën nëse nuk e bën jetën më të vështirë e bën atë më të pasigurtë.
RC: Nuk e di. Dua të them, mendoj se duhet të jetosh aty për të ditur përgjigjen për këtë. Është fakt se edhe në kohën kur nuk kishte marrëveshje kishte shumë gjëra që ndodhnin, shumica të paligjshme. Kishte shumë kontakte, kalime të kufirit dhe gjëra të tilla pa marrëveshje formale rreth kësaj, por shumica prej tyre kanë qenë të paligjshme, dhe rrjedhimisht, njerzit ishin të rrezikuar kur i bënin këto gjëra. Nuk e di, nuk mund të them se jeta ka ndryshuar për të gjithë. Është e natyrshme që njerëzit ankohen, kjo është çka njerëzit bëjnë normalisht, është shoqëri e lirë, liria e shprehjes ka të bëj në të shumtën e rasteve me ankesa të njerëzve, kështu që mendoj se kjo mund të pritet.
Nëse njerëzit duan të ankohen, atëherë unë mendoj se ata duhet të ankohen, sidomos kur është fjala për njerëzit në Kosovë, folni me misionin e BE-së aty, tregojuni çfarë mungon. Mos u ankoni vetëm sa për t’u ankuar, ankohuni tek dikush, ankohuni tek BE-ja. Ekziston një zyrë e madhe e BE-së atje. Ndoshta ata mund t’i hedhin një sy dhe të shohin nëse për versionin tjetër ekzistojnë probleme specifike të cilat mund t’i zgjidhim.
Tjetra që do të thosha, më duket se madje është një thënie e tillë në Kosovë, që thotë se “gjërat e mira gjithmonë duan kohë”. Mua të paktën më duket që kjo është e vërtetë. Gjërat e këqija mund të ndodhin shumë shpejt. Gjërat e mira mund të marrin kohë dhe nganjëherë duhet të shkosh përpara pesë vjet dhe të shohësh mbrapa e të kuptosh se shumë gjëra kanë ndryshuar. Pra procesi i bërjes së hapave të vegjël me objektivin – siç e them – që t’i bëjmë të gjithë të ndihen më të sigurtë mbetet ajo çfarë jemi duke bërë.
NP: Siç e thamë krejt në fillim, kjo ka qenë ndër stafetat e para që Përfaqësuesja e Lartë mori dhe ishte fillimi i aktivitetit të EEAS-së. A ka mësime specifike që janë nxjerrë nga kjo, a do të bëhej pikërisht kështu përsëri në të ardhmen?
RC: Paj, mësimi, duhet thënë se të gjithë ishin, unë isha jashtëzakonisht i befasuar me marrëveshjen, ashtu siç ishin gati të gjithë që e njihnin rajonin. Tash nuk është shndërruar papritmas gjithçka në parajsë por tash ekziston një bazë, mbi të cilën njerëzit mund të jetojnë në një botë me siguri ligjore dhe, shpresoj, e kjo nuk ndryshohet brenda natës, por shpresoj për një atmosferë në rritje të sigurisë dhe lirisë së lëvizjes. Pra ka një mundësi që nuk është realizuar plotësisht por mendoj se është shumë më përpara sesa ku kemi qenë kur filluam në vitin 2011.
Nëse ankohen pak më shumë, le të provojnë të ankohen për gjëra konkrete, folni për gjëra konkrete.
NP: A ka ndonjë gjë tjetër që dëshironi të shtoni që mund të kemi harruar?
RC: Ju po më pyetnit për mësimet e nxjerra. I pari mësim është se gjithçka është gjithmonë më e vështirë sesa që mendoni. Kur hymë në raundin e parë të dialogut ne menduam se disa gjëra mund t’i bënim menjëherë sepse ishin shumë të qarta. Doli të jetë më e vështirë. E megjithatë unë jam i bindur se pas 20 vjetësh, (ndryshon mendimin) në fakt sot kur shikoj mbrapa, unë ligjëroj një lëndë në LSE ku flas për negociata, dhe përpiqem të shikoj mbrapa dhe të kujtoj se për çfarë debatonin njerëzit, vështirë e mban mend, pse ishte kjo, ishin një apo dy fjalë prej të cilave njerëzit shqetësoheshin, dhe pastaj ata vet nuk i mbajnë mend. Çdo gjë është më e vështirë se që e mendojmë. Dy vjet më vonë kur ke arritur marrëveshjen mbase nuk mund ta mbash mend se cili ishte problemi.
Një gjë tjetër që unë gjithmonë e them është se në një mënyrë roli i BE-së është më i lehti nga të trija palët pasi ajo nuk ka një publik të brendshëm. Nëse dështon atëherë shumë keq, duhet të bësh diçka tjetër. Në këtë rast të dy kryeministrat kanë presionet politike vendore me të cilat duhet të merren. Ata fajësohen nëse gjërat nuk shkojnë mirë, ata janë personat të cilët duhet të marrin të gjitha meritat por një pjesë i takon edhe Cathy Ashton-it sepse t’i bësh dy njerëz që nuk kanë folur me njëri-tjetrin të arrijnë një marrëveshje mbi njërën prej çështjeve më të vështira në Ballkan, është me të vërtetë një arritje e madhe. Sigurisht që nuk është e përsosur, dhe sigurisht që ka nevojë të pasohet dhe të implementohet dhe jemi larg prej normalizimit të vërtetë.
Më kujtohet hera e parë kur isha në Mitrovicë, marrëzisht i rrethuar nga njerëz me pushkë automatike, që mendoja se ishte me të vërtetë marrëzi pasi mua më shndërronte në objektiv, duke parë njerëzit tek kalonin urën dhe nxirrnin kaçavidat e tyre për t’i hequr targat e veturave. Ndoshta ende e bëjnë këtë. E po një ditë njerëzit do të kenë targa të veturave dhe do të mund t’i zënë njerëzit që ua shkelin fëmijët.
NP: Ju faleminderit shumë.
14 janar 2015
Kjo intervistë mund të lexohet në anglisht në uebsajtin e blogjeve të London School of Economics në: http://blogs.lse.ac.uk/lsee/category/kosovo/
