Moszgjidhja e konflikteve në Ballkanin Perëndimor për më shumë se 20 vjet është bërë pengesa kryesore për të ardhmen e rajonit dhe shoqërive të Ballkanit, thotë Naim Rashiti, i Balkans Policy Research Group.
Në një intervistë për New Perspektivën, ai thotë se nevojitet një Dialog më intensiv dhe se BE -ja duhet të përdorë të gjitha instrumentet në dispozicion për të çuar përpara dialogun.
Fillimisht, Rashiti flet për mësimet kryesore që ka nxjerrë nga procesi i Dialogut gjatë punës së tij shumëvjeçare – në cilësi të ndryshme – për çështje që kanë të bëjnë me këtë proces:
Naim Rashiti: Unë kam punuar për një kohë të gjatë në zgjidhjen e krizave në Ballkan me organizata dhe kapacitete të ndryshme, por është e qartë se, së pari, pavarësisht progresit gjatë 20 viteve të fundit, konfliktet midis kombeve dhe njerëzve në Ballkanin Perëndimorë mbeten të pazgjidhura. Në disa aspekte, këto konflikte janë shndërruar në konflikte të ngrira, ose është krijuar një brez politikanësh që kanë qëndrime më të ndryshme dhe radikale dhe ata e bëjnë më të vështirë zgjidhjen e këtyre qështjeve. Së dyti, këto konflikte rajonale kanë shkaktuar regres ose status-quo brenda vetë shoqërive dhe vendeve. Eshtë bërë pengesë për reformimin dhe transformimin e shoqërisë serbe në Serbi, pengesë kryesore për reformimin e sistemit politiko-juridik-shoqëror në Bosnjë, një pengesë reale për të avancuar shtetndërtimin dhe qeverisjen në Kosovë, etj. Dhe së treti, të paktën sipas mendimit tim është se moszgjidhja e këtyre konflikteve është bërë pengesa kryesore për të ardhmen e Ballkanit dhe shoqërive të Ballkanit.
NP: Kryeministri Kurti kohët e fundit ka prezantuar rregullore të reja në lidhje me targat për automjetet që udhëtojnë midis Kosovës dhe Serbisë. Kjo krijoi tensione të reja dhe bllokimin e pikave të kalimit kufitar në Kosovë edhe pse një zgjidhje e përkohshme u dakordua në Bruksel të enjten, 30 shtator, për të hequr pengesat në rrugë. A mendoni se këto ngjarje do të rezultojnë në ndonjë lëvizje përpara?
Naim Rashiti: Nga praktikat e mëparshme kemi parë që incidentet e kësaj natyre shkaktojnë një dinamikë tjetër të Dialogut. Le të shpresojmë se ky do të jetë një mësim për qeverinë e Kosovës dhe qeverinë e Serbisë dhe mbështetësit e Dialogut dhe mesazh se ne kemi nevojë për një Dialog më intensiv. Dialogu mes Kosovës dhe Serbisë është si një anije me shumë vrima në mes të detit. Në momentin që nuk lëviz, fundoset. Pra, kjo na tregon që për momentin nuk kemi një Dialog përmbajtësor dhe të përkufizuar mirë në qëllimet e tij, kemi telashe. Çështja e targave dhe elementet e tjera të marrëveshjeve në Bruksel nuk janë të panjohura, ato janë të njohura nga të gjithë. Fakti që ne kemi një status-quo, një mungesë të implementimit të marrëveshjeve, fakti që mungesa e implementimit krijon një status-quo tjetër si në rastin me targa, dhe fakti që qeveria e Serbisë e keqpërdor atë dhe qeveria e Kosovës nuk e di se si t’i qaset procesit mirë, dhe BE-ja qëndron larg, me përgjegjësitë që ka, për të cilat do të flasim më vonë në detaje, veçanërisht për IBM, pritet të ndodhin tensione të tilla. Aspak e justifikueshme. Veprimet e qeverisë kanë mund të jenë shumë më të matura; për të siguruar informacion (njoftime) në kufij, një proces më gradual të vendosjes së këtyre masave, me më pak pompozitet, etj. Qeveritë e mëparshme e kanë neglizhuar këtë çështje që nga viti 2016 sepse përdorimi i afisheve mund të kishte filluar atëherë. Por BE-ja është e qetë derisa të krijohet një situatë e tillë. Në momentin kur lind një situatë si kjo, atëherë ajo evoluon. Nga ana tjetër, BE-ja ka ndarë 32 milionë euro për ndërtimin e pikave kufitare dhe procesi ka ngecur. Pra, është në interesin e Kosovës që të angazhohet në një mënyrë tjetër, në një dinamikë tjetër për të zbatuar marrëveshjet, për të ndërtuar reciprocitetin e plotë sepse mund të bëhet pa shumë zhurmë. Reciprociteti është i përditshëm, por të sigurohet që ata bëjnë punën e tyre në terren çdo ditë, duke informuar qytetarët, duke futur çdo ditë rregulla, duke ndërmarrë hapa administrativ çdo ditë, etj. Dhe duke qenë shumë proaktiv dhe këmbëngulës në Bruksel për implementimin e marrëveshjeve kyqe, për ndërtimin e kornizës për finalizimin e marrëveshjes, gjetjen e zgjidhjes finale për Kosovën dhe Serbinë, për normalizimin e marrëdhënieve të tyre, dhe për të ndërtuar një dinamikë dhe marrëdhënie tjetër me Bashkimin Evropian. Procesi i dialogut nuk është i njëanshëm, nuk është linear; është paralel me shumë agjenda të tjera. Edhe sot pas marrëveshjes për targat në veri, ne duhet të kemi një grup pune institucional, angazhim me donatorë dhe BE-në për të lehtësuar regjistrimin, doganimin dhe pastrimin e makinave në Veri, kështu që ky proces nuk merr 6 muaj por përfundon më shpejt, dhe që të krijohen parakushte për krijimin e një imazhi të ri të Veriut sepse tani imazhi në Veri është ai i barrikadave, policëve, kamionëve që bllokojnë rrugën etj. Ky është një imazh që as qytetarët nuk e duan. Në të njëjtën kohë, duhet të investojmë urgjentisht në riparimin e qendrave për regjistrimin e makinave, për të lehtësuar doganimin e makinave të qytetarëve, për të modernizuar pikat doganore, mos ti lëmë të jenë të rrethuara me zhavorr, për të eliminuar praninë e KFOR-it atje sa më shpejt të jetë e mundur, që të jetë një kufi kalimi normal, e kështu me radhë. Të mos presim 6 muaj për një zgjidhje të përhershme sepse mund të vijmë përsëri në të njëjtën situatë tensionesh.
NP: I dërguari special i BE-së, Miroslav Lajčak, kohët e fundit ka thënë se Dialogu ka dy synime, integrimin e plotë ndërkombëtar të Kosovës, konsolidimin e plotë të brendshëm dhe sovranitetin. A mendoni se kjo është qasje konstruktive?
Naim Rashiti: BE -ja është ndërmjetsues; palët duhet të dinë qëllimin e tyre në këtë proces dhe ata kanë shumë arsye për t’u angazhuar në dialog. Nga ana e BE -së, agjenda është shumë e qartë. Ata duan që konflikti të përfundojë, gjithçka të zgjidhet dhe vendet e Ballkanit Perëndimor të plotësojnë kriteret e tyre. Nga perspektiva e Kosovës, ka më shumë punë. Zgjidhja e një konflikti gati një shekullor me Serbinë; mbyllja e plagëve të luftës, krijimi i një marrëdhënie normale, përfundimi i shtetndërtimit të saj të brendshëm dhe ndërkombëtar, hapja e integrimit/qasjes së saj në NATO dhe BE. Këto janë interesa vitale të Kosovës, pavarësisht se çfarë thotë dikush në Bruksel. Njësoj si në Serbi, ata duhet të përcaktojnë objektivat e tyre, përveç plotësimit të kritereve në lidhje me Kosovën dhe fqinjët e tyre shqiptarë. Fokusi në përcaktimin e interesave ose qëllimeve në dialogun me BE -në ka bërë që palët të mos jenë shumë të interesuara për Dialogun ose ata ende nuk e shohin Dialogun për interesat e tyre, por më tepër si një përmbushje themelore dhe sipërfaqësore të kritereve kërkuar nga BE-ja. Kjo ka bërë që Dialogu të jetë i vakët, jo thelbësor dhe që institucionet dhe elitat politike të mos investojnë në të, dhe shpesh ta shohin atë si të dëmshëm, kur në fakt do duhej të jetë e kundërta. Përgjegjësia kryesore është mbi palët sepse kur u bë paqja midis Gjermanisë dhe Francës, nuk kishte BE, as ndërmjetësues të BE -së. Megjithatë, ndërmjetësuesi e përcaktoi dialogun që në fillim si një pikë referimi kryesore për progresin e Kosovës dhe Serbisë drejt BE -së; duhet të jetë një proces i caktuar më mirë dhe më qartë, ku duhet investuar më shumë. BE-ja duhet të përdorë mjete shtesë në dispozicion për lehtësimin e Dialogut. Siç thashë më parë, BE -ja i ka të gjitha instrumentet shtesë. Komisioni i BE -së ka investuar, ka projekte të gatshme për ndërtimin e pikave doganore të cilat nuk janë duke u avancuar, kanë ngecur, për shkak të Serbisë në këtë rast, por mund të jenë edhe për shkak të dikujt tjetër; dhe nuk ka asnjë arsye për këtë. Dialogu është gjithashtu për përmirësimin e jetës së qytetarëve dhe përmirësimin e imazheve të këtyre dy vendeve. Për të ulur tensionet çdo ditë, IBM ose lëvizja e lirë, ID, njohja e diplomave dhe shumë elementë të tjerë duhet të jenë pjesë e këtyre proceseve. Kosova dhe Serbia kanë probleme me dialogun, pavarësisht nga përkufizimi i madh që i bëjmë atij, ne kemi mungesë bazike të komunikimit. Institucionet tona nuk e njohin njëra –tjetrën. Ato shantazhojnë institucionet e Kosovës, e lëre më të arrijnë në një marrëveshje përfundimtare. Ne kemi ende rreziqe sigurie. BE -ja duhet të përdorë të gjitha instrumentet në dispozicion për të çuar përpara dialogun. Qëndrimi në një situatë si kjo por duke pasur qëllime më të madhaja, është po arsyeja pse kemi mbetur kështu për më shumë se 10 vjet.
NP: Në qershor Departamenti Amerikan i Energjisë nxori një raport që ofron rekomandime për përdorimin e burimeve ujore për prodhimin e energjisë në Liqenin e Ujmanit në veri të Kosovës. Raporti kishte për qëllim promovimin e sigurisë rajonale të ujit dhe energjisë. A mendoni se përmban rekomandime të cilat qeveria e Kosovës do të ishte e mençur t’i merrte parasysh?
Naim Rashiti: Rezervuari i Ujmanit është aseti kryesor i ujit në Kosovë, qoftë për sigurimin e ujit ose për qëllime industriale. Kriteret kryesore për shfrytëzimin e lirshëm dhe ndërtimit të projekteve janë siguria dhe qetësia në veri, në pjesën ku gjindet Ujmani. Në situatat e mëparshme nuk kanë ndikuar këto dhe ata donatorë të mëparshëm potencialë që donin të mbështesin Kosovën në këto projekte kanë dyshime dhe duan të ndërmarrin analiza të sigurisë. Pra, kjo është gjëja e parë. Avancimi i dialogut në tërësi, integrimi sa më i madh i Veriut mundëson përdorimin më të mirë të këtij aseti të Kosovës siç sugjerohet nga rekomandimet e Departamentit të Shtetit ose modalitete të tjera. Raporti është shumë i mirë, tregon modalitetet që përdorin vendet e tjera, por natyrisht, ka modalitete të tjera. Esenca duhet të jetë që Kosova të angazhohet plotësisht në Dialog, ti bind të gjithë aleatët e saj ndërkombëtarë se është serioze në përfundimin e këtij procesi, bën gjithçka për të rregulluar jetën e qytetarëve serbë në Veri dhe për t’i integruar ata dhe më pas të zhvilloj çfarëdo projekti dhe pasurie dëshiron. Në situatat e tensioneve me Serbinë, është pothuajse e padobishme të flitet për ndonjë bashkëpunim ndërkufitar ose projekt të madh, etj. Ky duhet të jetë parimi, pastaj modalitete të tjera mund të ndodhin dhe si në çdo vend tjetër, ai duhet të jetë një kombinim i burimeve.
NP: Cila do të ishte këshilla juaj për negociatorët tani?
Naim Rashiti: Dialogu nuk është për konsum të brendshëm. Konsumi i brendshëm dhe politizimi i Dialogut i kanë dërrmuar institucionet e Kosovës. Duhet të jetë një temë nacionale që ecë më vete krahas të gjitha proceseve të shtetndërtimit. Hapat e shpejtë administrativë për zbatimin e marrëveshjeve të arritura më parë që kanë të bëjnë me jetën e qytetarëve, targat, IBM, e kështu me radhë, duhet të jenë përparësia kryesore e qeverisë. Dialogu është një agjendë paralele e të gjitha këtyre, nuk mund ti ndajmë. Dialogu duhet të jetë një instrument për të kërkuar një zgjidhje me Serbinë, për ta sjellë Kosovën më afër BE -së, për t’i hapur rrugë Kosovës drejt organizatave ndërkombëtare dhe në të njëjtën kohë, Kosova duhet të ketë politikën e saj të jashtme që forcon marrëdhëniet dypalëshe me vendet e BE -së dhe partnerët kryesorë. Këto janë agjenda paralele, nga të cilat asnjërën prej tyre nuk mund ta ndalim ose ti jepet përparësi. Qeveria e re e Kosovës me një shumicë kaq të fuqishme, nga e cila kërkohet përgjegjësi, duhet të shkaktojë kriza sa më pak të jetë e mundur. Kriza e javës së kaluar nuk është shkaktuar nga Kosova në asnjë mënyrë, por hapat e qeverisë së Kosovës nuk duhet të jenë me pompozitetin që dëshmuan javën e kaluar dhe të bëhen tema kryesore në Kosovë, përfshirë tani edhe zgjedhjet lokale.
(Video) NP Interview: Naim Rashiti, Balkans Group (BPRG)
